ΝΑΝΟΥΡΙΣΜΑΤΑ ΚΟΙΜΗΣΟΥ, ΑΣΤΡΙ

Περιλαμβάνεται στη συλλογή του Ν. Πολίτη Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού, που δημοσιεύτηκε το 1914. Το τραγούδι προέρχεται από την Κορινθία και είχε καταγραφεί για 1^η φορά το 1888 από το Μιχ. Λελέκο. Σε αυτό η μάνα νανουρίζει την κόρη της κάνοντας όνειρα. Εκφράζει την ελπίδα της για μια καλή τύχη του κοριτσιού και ένα πλούσιο γάμο. Το περιεχόμενο είναι λυρικό.

Από το 1^ο στίχο προβάλλεται η ομορφιά του κοριτσιού με μετεωνυμίες : «αστρί, αυγή, νιο φεγγάρι, 2^ο στ.: ο προορισμός του «που να σε χαρεί ο νιος που θα σε πάρει». Όλη η φαντασίωση ενός μεγαλείου και μιας πολυτέλειας, στα οποία θα αναδειχτεί η ομορφιά, εντείνεται με τις αναφορές της μάνας στις αγορές της Πόλης και της Βενετίας, που έχουν παραγγελθεί τα προικιά της κόρης.

Ετοιμασίες και φροντίδες για το μέλλον.

v             Η μάνα για να υπακούσει το παιδί στην προτροπή της για ύπνο, του δίνει διαβεβαιώσεις για ενέργειες που έχει κάνει.

v             Φροντίδες για τις ανάγκες του κοριτσιού όταν μεγαλώσει.

v             Προετοιμασίες  για το γάμο του.

v             Επαινεί την ομορφιά της (αστρί, αυγή, νιο φεγγάρι).

v             Ευχή: ένα ευτυχισμένο γάμο (να σε χαρεί ο νιος που θα σε πάρει).

Υποσχέσεις της μάνας:

α) για πλούσια προίκα, χρυσαφικά, ρούχα, διαμάντια από την Πόλη και τη Βενετία, αν η μικρή κοιμηθεί.

β) πάπλωμα που ο ράβουν 42 μάστορες – όλο το ρουχισμό που θα αποτελεί την προίκα της νύφης. Έχει πάνω του παραστάσεις αϊτό (ανδρική δύναμη), παγόνι (ομορφιά νύφης) – εκφράζουν τις επιθυμίες της μάνας να κάνει όνειρο ένα πλούσιο γάμο.

γ) παραγγελία κόκκινα παπούτσια.

Στ. 8: Η μεγάλη αξία του βρέφους για τη μητέρα («του ρήγα το παιδί, του βασιλιά τ΄ αγγόνι»). Η τελευταία προτροπή προς αυτό να κοιμηθεί συνοδεύεται από την ευχή να το προστατεύει η Παναγία.

Επανάληψη προτροπής – ομοιοκαταληξία – μουσικότητα και ρυθμός – επιθυμητό αποτέλεσμα: ο ύπνος.

Αρχοντοπούλες του Βυζαντίου   ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ-ΑΡΧΟΝΤΙΑ

Στ. 3-8: ανάπλαση λαϊκών διηγήσεων για τις αρχοντοπούλες του Βυζαντίου. Η μάνα ξεφεύγει από τη συμβατική πραγματικότητα, δημιουργεί ένα κόσμο φανταστικό και γίνεται η αρχόντισσα με τα πολλά πλούτη που ετοιμάζει την προίκα της κόρης της.

ü        Προίκα: είδη από τα πλούσια εμπορικά κέντρα Ανατολή-Δύση

ü        Χρυσαφικά – ρουχισμός από την Πόλη.

ü        Διαμαντικά από τη Βενετία.

ü        Γαμήλια πάπλωμα (Πόλης), 42 μάστορες (υπερβολή) – προβολή πλούτου της οικογένειας, της αξίας της κόρης.

ü        Απόγονοι βασιλιάδων (πλούτη, δόξα, εξουσία).

ü        Παπούτσια: διακοσμημένα με μαργαριτάρια.

Οι 2 ευχές:

1.       Γάμος κόρης (ευτυχία στη ζωή).

2.       Προστασία και προφύλαξη από κάθε κακό – Παναγία (γυναίκα-μάνα).

ΜΗΤΡΙΚΗ ΑΓΑΠΗ:

α) τρυφερές προσφωνήσεις προς την κόρη: αστρί, αυγή.

β) η φροντίδα της μάνας για πλούσια προίκα.

γ) οι ευχές για την μελλοντική ευτυχία – γάμος και προστασία από την Παναγία.

ΓΛΩΣΣΑ:

Δημοτική, ρήματα και ουσιαστικά. 2 επίθετα: κόκκινα-παχιά. Ο λόγος στοχεύει στις ενέργειες και όχι στις ιδιότητες.

Σχέση νανουρισμάτων-παραμυθιών

Περιεχόμενο: κινούνται σε ένα φανταστικό κόσμο, μαγικό, εξωπραγματικές καταστάσεις, προσωποποιήσεις στοιχείων φύσης, αναφορά στα συναισθήματα και τις αρετές του λόγου.

ΜΟΡΦΗ: Μοιάζουν στο λεξιλόγιο, σύνταξη, τεχνική.

ΣΚΟΠΟΣ: βοηθούν το παιδί να κοιμηθεί.

Παραμύθι – πεζό αφηγηματικό κείμενο.

 «Να μου το πάρεις ύπνε μου»

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ:

Ø        Αγάπη για το παιδί.

Ø        Τρυφερότητα και προσδοκίες της μάνας.

Ø        Ονειρική ατμόσφαιρα.

Ø        Σύμβολα της δύναμης και της ανδρείας για το αγόρι.

Ø        Προσδοκία και ευχή για ένα καλό και πλούσιο γάμο για την κόρη.

Προέρχεται από τη Χίο. Δημοσιεύτηκε για 1^η φορά το 1825 στο Παρίσι. Περιλαμβάνεται στη συλλογή του Εκλογαί από τα τραγούδια του Ελληνικού λαού (Ν. Πολίτη, 1914). Ανήκει στα Νανουρίσματα, τα οποία τραγουδούσαν οι μητέρες για να κοιμίσουν τα παιδιά τους.

Η μάνα που τραγουδά, ξεφεύγει από την πραγματικότητα, ονειρεύεται το μέλλον του παιδιού της, έτσι αυτά τα τραγούδια έχουν έντονο το ονειρικό στοιχείο. Στο συγκεκριμένο νανούρισμα η μητέρα βάζει φρουρούς 3 αντρειωμένους «βιγλάτορες» για να φυλάξουν το βρέφος όσο κοιμάται. Το νανούρισμα έχει αφηγηματικά και λυρικά στοιχεία.

ΘΕΜΑ: Το κάλεσμα της μάνας στον Ύπνο να κοιμίσει το παιδί της, η προστασία από τρεις βιγλάτορες με πιο αντρειωμένο τον κυρ Βοριά.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ: κοινωνικό, οικογενειακή ζωή.

ΔΟΜΗ:

στ. 1-4 à Επίκληση της μάνας στον Ύπνο.

στ. 5-6 à Ο ρόλος των στοιχείων της φύσης.

στ. 7-12 à Διάλογος του Κυρ Βοριά με τη μάνα του.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ: Η μάνα απευθύνεται στον Ύπνο, πληροφορεί ότι θα βάλει φρουρούς γύρω από το κοιμισμένο της παιδί, τον ήλιο, τον αετό και το βοριά. Τρία ισχυρά σύμβολα, που δηλώνουν:

Ø        την ανάγκη προφύλαξης του παιδιού.

Ø        την αξία του ως προβολή στο μέλλον.

Και οι 3 βιγλάτορες που επικαλείται η μάνα είναι αντρειωμένοι, όπως θα γίνει στο μέλλον και το παιδί. Ανδρεία που πρόκειται να αποκτηθεί. Το αγόρι κατάγεται από αρχοντική γενιά: «χρυσόν υγιόν εβίγλιζα στην αργυρή του κούνια». Ίσως να μην είναι αλήθεια αλλά να δηλώνει μεταφορικά την αξία του παιδιού στα μάτια της μητέρας του.

Ήλιος: Το πιο σημαντικό και λαμπερό ουράνιο σώμα. Κυρίαρχος του ουρανού, εποπτεύει τα πάντα.

Αετός: Το πιο δυνατό πουλί, ο βασιλιάς των πουλιών, πολύ καλή όραση, κατάλληλος φρουρός στον κάμπο.

Κυρ Βοριάς: Κυριαρχεί στη θάλασσα (δύναμη, ορμή) ορίζεται σε αυτήν φρουρός. Είναι απειλητικός, βίαιος. Όμως υποτάχτηκε και αυτός στην επιταγή της μάνας. Το φρουρούσε με αφοσίωση 3 νύχτες, όταν οι 2 άλλοι φρουροί το παραμελούσαν (ο Ήλιος απουσίαζε και ο αετός κοιμόταν).

Η μητέρα απευθύνεται σε β΄ πρόσωπο στον Ύπνο. Τον κάνει να κοιμήσει το παιδί της και υπόσχεται να βρει φύλακες που θα το προστατεύουν στον ύπνο του. Στ. 1-2 à επίκληση-υπόσχεση. Απευθύνεται έμμεσα και στο βρέφος, τάζοντας του βιγλάτορες αν ηρεμήσει. Το «μου» στη φράση «Να μου το πάρεις» δείχνει την τρυφερότητα της για το παιδί, ενώ στο «Ύπνε μου» έχει παρακλητικό χαρακτήρα.

Τρυφερή μητρική αγάπη à Η μάνα δείχνει την αγάπη της στο βρέφος φροντίζοντας να του εξασφαλίσει προστασία και διαλέγει τα πιο δυνατά στοιχεία της φύσης.

Η αγάπη και το ενδιαφέρον της άλλης μάνας στον Κυρ Βοριά φαίνεται με την ανησυχία και την αγωνία που δείχνει γιατί απουσιάζει επί 3 ημέρες.

Ο Κυρ Βοριάς είναι η προσωποποίηση του ζωηρού αγοριού που αργεί να γυρίσει στο σπίτι του και έμμεσα μας υποβάλλει τις αντιλήψεις για την ανατροφή των αγοριών. Μια τέτοια ενότητα δε θα έμπαινε σε νανούρισμα για κορίτσι.

Η μάνα βλέπει το βρέφος της σαν κάτι πολυτιμότατο και για αυτό καλεί τους πιο ισχυρούς φρουρούς, για να το προστατέψει από κινδύνους.

Στ. 2: Τριμερές σχήμα (τρεις βίγλες, 3 βιγλάτορες και οι 3 αντρειωμένοι).

Στ. 3-4: Τριμερές σχήμα εικονίζει με παραστατικότητα, το τεράστιο πλάτος στο οποίο επεκτείνεται η δύναμη των φρουρών ώστε να καλύπτει όλη τη γη.

Οι προσωποποιήσεις αετού-φυσικών στοιχείων è αρμονική σχέση ανθρώπου-φύσης.

Το επεισόδιο με τον Κυρ Βοριά:

Είναι αφηγηματικό. Η μητέρα αφηγείται το επεισόδιο με τον Κυρ Βοριά και το διάλογο με τη μάνα του.

Στ. 5-6: Τριμερές σχήμα,  Ήλιος και αετός  έχουν καθορισμένο χρόνο φύλαξης του παιδιού.

Διάλογος Βοριά-μάνας του à μεγάλη διάρκεια της δικής του προστασίας. Η μάνα του εκφράζει την ανησυχία της με το σχήμα της επαναφοράς («που ΄σουν χτες, που ΄σουν προχτές…»). Ακολουθούν άστοχα ερωτήματα: η μάνα αναρωτιέται δίνοντας υποθετικές εξηγήσεις που δεν ανταποκρίνονται στην αλήθεια. Στ. 10-11: ο γιος τις αντικρούει. Στ. 12: Δίνει τη σωστή απάντηση τονίζεται έντονα η αιτία της απουσίας του Κυρ Βοριά και η μεγάλη αξία του παιδιού που προστατεύει (χρυσόν, αργυρή).

Ρόλος διαλόγου: Να τονιστεί η διαρκής προστασία που προσφέρει αυτός στο πολύτιμο για τη μητέρα βρέφος. Παράλληλη εικόνα μάνας-παιδιού στον κοσμικό χώρο.

ΓΛΩΣΣΑ:

·          Απλή δημοτική.

·          Λεξιλόγιο: ουσιαστικά-ρήματα-επίθετα.

·          Ύφος: απλό, παραστατικό.

·          Δραματικός Ενεστώτας: ζωντάνια στο λόγο.

·          Διάλογος: β΄ πρόσωπο, αμεσότητα.

ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ:

ü        Προσωποποιήσεις: όλα τα μη ανθρώπινα, Ύπνος, Ήλιος, Αετός, Κυρ Βοριάς, αστέρι, φεγγάρι, Αυγερινός.

ü        Ασύνδετο (στ. 3-4).

ü        Εικόνες (στ. 3-4, 5-6, 8-9, 12).

ü        Μεταφορές («χρυσόν υγιόν»).

ü        Τριμερή σχήματα («Βάλλω τον Ήλιο στα βουνά, τον αετό στους κάμπους, τον κυρ Βοριά το δροσερό ανάμεσα πελάγου»).

ü        Επαναφορά: επαναλαμβάνει το 1^ο από τα 2 στοιχεία κάθε μέλους («που ΄σουν χτες, που ΄σουν προχτές, που ΄σουν την άλλη νύχτα»).

ü        Στίχοι: δε χωρίζεται σε στροφές. Οι στίχοι είναι ιαμβικοί και οι συλλαβές παροξύτονες.

ΙΔΕΕΣ-ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ:

Και στα δυο νανουρίσματα κοινά είναι η τρυφερότητα, αλλά και η περηφάνια της μάνας για το παιδί της. Κοινή η αγωνία για την ασφάλεια του βρέφους και η ελπίδα για το μέλλον. Το φανταστικό στοιχείο και των 2 τραγουδιών δημιουργεί ένα ονειρικό κλίμα, εναρμονισμένο με τον ήρεμο ύπνο του παιδιού.

Καλή σχολική χρονιά!