Το γεφύρι της Αρτας

«Του γιοφυριού της Άρτας»

Είναι από τις πιο γνωστές παραλογές.

Πολύστιχα αφηγηματικά τραγούδια που περιγράφουν πραγματικά ή φανταστικά γεγονότα που έχουν δραματική κατάληξη. Αντλούν τα θέματα τους από θρύλους (θρύλους με δράκοντες, εξαφανίσεις, ανόσιοι έρωτες…), παραδόσεις, κοινωνικό βίο. Αφηγηματικά και λυρικά στοιχεία.

Γνωρίσματα:

ü        Δραματικότητα αφήγησης.

ü        Θεατρικός τρόπος παρουσίασης (διάλογος, δράση, συγκρούσεις ηρώων κ.ά.).

ü        Στοιχεία παραμυθιού.

ü        Λιτότητα – εκφραστική πληρότητα. Καταγωγή από την αρχαιότητα.

Βοήθησαν στη δημιουργία της ευρωπαϊκής μπαλάντας.

Το τραγούδι αυτό είναι αφηγηματικό.

- Έχει ολοκληρωμένη υπόθεση με αρχή, μέση, τέλος.

-Το περιεχόμενο του είναι πλαστό, στηρίζεται σε θρύλο.

Από τις πιο γνωστές παραλογές. Στηρίζεται στην αντίληψη της ανάγκης μιας θυσίας για να στεριώσει  ένα έργο.

Προέλευση: στα βάθη της προϊστορίας, ανθρωποθυσίες για να εξευμενιστούν οι θεοί.

Το θύμα έπρεπε να έχει αρετές, τότε γινόταν δεκτή η θυσία του. Η παραλογή διασώζεται σε πολλές παραλλαγές. Η συγκεκριμένη προέρχεται από την Κέρκυρα, Εκλογαί του Ν. Πολίτη (1914). Από τα τραγούδια του ελληνικού λαού.

ΘΕΜΑ:

Η θυσία της όμορφης γυναίκας του πρωτομάστορα για να στεριώσει το γεφύρι της Άρτας. Ανάγκη της θυσίας της ατομικής ευτυχίας για ωφέλεια του συνόλου.

ΔΟΜΗ-ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ:

1^η εν. (στ. 1-6): Ο θρήνος των χτιστάδων για το μάταιο κόπο τους.

2^η εν. (στ. 7-13): Η ερμηνεία του γεγονότος από το πουλί (ανάγκη στοιχειώματος, η λύση που υποδεικνύει είναι η θυσία της γυναίκας).

3^η εν. (στ. 14-20): Το δίλημμα του πρωτομάστορα και η πρωτοβουλία του αηδονιού. Ο χρησμός που δίνεται από το γνώριμο πουλί-αγγελιοφόρο του δημοτικού τραγουδιού, φέρνει θλίψη στον πρωτομάστορα. Παρά τον πόνο του υπακούει στην εσωτερική φωνή του καθήκοντος που υπαγορεύει την ολοκλήρωση της αποστολής του.  Παραγγέλνει στη γυναίκα του να έρθει όσο πιο αργά γίνεται (δραματική  πάλη που γίνεται στην ψυχή του). Το πουλί διαστρέφει τα λόγια του και η γυναίκα έρχεται όσο πιο γρήγορα μπορεί.

4^η εν. (στ. 21-22): Η παραπλάνηση της ανυποψίαστης γυναίκας. Εμφανίζεται ευδιάθετη, πιστεύει με αφέλεια το ψέμα ότι έχει πέσει το δαχτυλίδι του άντρα της στο νερό. Είναι πρόθυμη να το βγάλει. Πέφτει στην παγίδα, κατεβαίνει, δε βρίσκει τίποτα και ζητά να την ανεβάσουν επάνω.

5^η εν. (στ. 33-40): Το στοίχειωμα της λυγερής και η κατάρα της. Όσοι δουλεύουν στη γέφυρα, αντί να τη βγάλουν έξω τη χτίζουν στα θεμέλια της γέφυρας, στην πράξη αυτή πρωτοστατεί και ο ίδιος ο πρωτομάστορας. Η λυγερή εξαπολύει κατάρα να μη στεριώσει το γεφύρι, να πέφτουν οι διαβάτες που θα το περάσουν. Θυμάται τις αδελφές της που είχαν την ίδια μοίρα.

6^η εν. (στ. 41-46): Η μετατροπή της κατάρας σε ευχή. Οι χτίστες την παρακαλούν να αλλάξει την κατάρα, μήπως κάνει κακό και στον ξενιτεμένο της αδελφό, αν ποτέ περάσει το γεφύρι. Δέχεται και αλλάζει την κατάρα σε ευχή να είναι καλά στερεωμένο, ώστε να μην κινδυνεύει ο αδελφός της.

Δοξασία της «στοιχειώσεως»: σύμφωνα με τη δοξασία (=πίστη, αντίληψη) της στοιχειώσεως  ή του «στοιχειώματος», δηλαδή της θυσίας ζώου ή ανθρώπου στα θεμέλια ενός οικοδομήματος για να στεριώσει, το θύμα γίνεται το καλό στοιχειό του οικοδομήματος και η ψυχή του με τις υπερφυσικές ικανότητες, όχι μόνο το στεριώνει, αλλά και το προφυλάγει από κάθε κίνδυνο.

ΣΚΗΝΙΚΟ: Μυστηριακός ο χώρος στο γεφύρι.

Αρχή: ρεαλιστικός τόπος εργασιών με όνομα Γεφύρι Άρτας.  

Ξαφνικά ένα ανεξήγητο φαινόμενο στοιχειώνει το χώρο που πολιορκείται από υπερφυσικές δυνάμεις. Η κατάρρευση τη νύχτα, τα πουλιά που έχουν ανθρώπινη φωνή, ο χρησμός, η συμμόρφωση προς αυτό το στοίχειωμα, η κατάρα – κατάσταση παραμυθιού.

Ο χώρος στην ουσία είναι εξωπραγματικός.

Εικονοποία: οπτικές, ακουστικές, κινητικές ηχηρές λέξεις (π.χ. γιοφύρι – ν – ε΄θεμελίωναν). Παρηχήσεις, π.χ. του λ («δεν εκελάηδε σαν πουλί»). Επαναλήψεις («Τράβα, καλέ μ΄…»).

ΧΡΟΝΟΣ

O Χρόνος είναι γραμμικός, εξελίσσεται συνέχεια προς τα μπρος – δεν υπάρχουν αναδρομές στο παρελθόν (flashback).

Οι ήρωες ως τραγικά πρόσωπα:

ΠΡΩΤΟΜΑΣΤΟΡΑΣ:

Πρέπει να θυσιάσει την αγαπημένη του γυναίκα για να προχωρήσει το έργο κοινής ωφέλειας. Έχει την ευθύνη για την κατασκευή του έργου. Αντίτιμο – η θυσία της γυναίκας του.

·          Το δίλημμα – εσωτερική σύγκρουση – αγάπη / καθήκον – τον κάνουν τραγικό πρόσωπο. Παίρνει την απόφαση του, θα κάνει το καθήκον του, συμμετέχει μάλιστα ο ίδιος στο στοίχειωμα ρίχνοντας την πιο μεγάλη πέτρα. - νιώθει μεγάλη αγάπη για τη γυναίκα του

- όταν μαθαίνει από το πουλί ότι ο μόνος τρόπος για να στεριώσει το γεφύρι είναι να στοιχειώσει τη γυναίκα του αισθάνεται θλίψη και πόνο, καταρρέει συναισθηματικά και ψυχικά (του θανάτου πέφτει)

- προσπαθεί όσο περνάει από το χέρι του να αναβάλει ή να ματαιώσει το κακό (της παραγγέλλει να έρθει αργά)

- αναγκάζεται να χρησιμοποιήσει δόλο προκειμένου να πείσει τη Λυγερή να κατεβεί στην καμάρα του γεφυριού

(η αγάπη για τη γυναίκα του λειτουργεί σε ατομικό επίπεδο)

·          ταυτόχρονα  έχει έντονη την αίσθηση του χρέους, της ευθύνης, του καθήκοντος, απέναντι στους συνανθρώπους του, εφόσον αυτός είναι ο βασικός υπεύθυνος ενός πολύ σημαντικού έργου

(η αίσθηση του χρέους λειτουργεί σε συλλογικό επίπεδο)

·          νιώθει βίαιη σύγκρουση των δύο καθηκόντων

- στο τέλος όμως υποτάσσεται στη Μοίρα

- βάζει το συλλογικό / κοινωνικό χρέος πάνω από τα ατομικά του συναισθήματα 

Η σύγκρουση του Πρωτομάστορα είναι κατά βάση τραγική διότι συγκρούεται με δυνάμεις υπέρτερες (Μοίρα). Τραγικότητα επίσης στοιχειοθετείται και όταν ο άνθρωπος εμπλέκεται σε τρομερά διλήμματα και αδιέξοδα με επακόλουθο την ψυχική του οδύνη, την ενοχή, τη συντριβή ή τη λύτρωση

ΓΥΝΑΙΚΑ ΠΡΩΤΟΜΑΣΤΟΡΑ:

Χαρακτήρας: υπάκουη στον άνδρα της.

Πρόσχαρη (γεια σας, χαρά σας), πρόθυμη (να φέρει αυτή το δαχτυλίδι), αγάπη και ενδιαφέρον για τον άντρα της. Τραγικότητα της: - Οικτρό τέλος.

- Αθώο θύμα που εξαπατείται.

Δε διαισθάνεται τίποτα από την παγίδα που της έστησαν, δεν έφταιξε σε τίποτα. Μετά το στοίχειωμα της η κατάρα της έχει δραματικό χαρακτήρα, γιατί πρόκειται να πεθάνει. Δεν κατηγορεί τον άνδρα της, τα βάζει με τη μοίρα της (θυμάται τις αδερφές της). Καταριέται να μη στεριώσει το γεφύρι (θα οδηγούσε και πάλι σε αδιέξοδο, ο σκοπός του θύτη δε θα έχει επιτυχία), αλλά εκβιάζεται με την αδερφική αγάπη. Ο αδελφός είναι και αυτός θύμα της μοίρας, αφού η ξενιτιά στα δημοτικά τραγούδια είναι μεγάλη συμφορά . Για να παραμείνει ο αδερφός στην ξενιτιά, χωρίς να φτάσει στο θάνατο, η Λυγερή δίνει άλλη ¨κατάρα¨ που ισοδυναμεί με ευχή. Ο αδερφός για μια γυναίκα που δεν έχει αποκτήσει ακόμα παιδιά είναι το στοιχείο της συνέχειας της γενιάς, της συγγένειας του αίματος.

 Συναισθηματική κατάσταση Λυγερής

·       Χαρά, αγάπη, ενδιαφέρον για τον άνδρα της την ώρα της άφιξης. Ανησυχεί για τη θλίψη και την κακή διάθεση του πρωτομάστορα. Πρόθυμη να κατέβει στο ποτάμι.

·       Αγωνία και πανικός όταν καταλαβαίνει την παγίδα.

·       Έπειτα την πιάνει το παράπονο και εκφράζει πικρία για τη ζωή της. Εκφράζει την αγανάκτησή της με κατάρες. Μπαίνει στο δίλημμα: κατάρα ή αδερφική αγάπη;

·       Στο τέλος θα διατυπώσει την κατάρα σε ευχή.

 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΥΛΙΟΥ

Είναι σημαντικός στην εξέλιξη.

α)  Μεταφέρει την εντολή της μοίρας (χρησμός) για να δοθεί λύση στο αδιέξοδο.

β)  Θα βοηθήσει στην εκτέλεση της εντολής: θα ειδοποιήσει τη γυναίκα του πρωτομάστορα. Ενεργεί έτσι ώστε να φτάσει γρήγορα στο χώρο, παραποιώντας έξυπνα τα λόγια του πρωτομάστορα (4 φορές τη λέξη αργά – 4 φορές τη λέξη γοργά).

-          Ταυτόχρονα λειτουργεί και ως η φωνή της Μοίρας

-          Το πουλί που μιλά είναι ένα παραμυθικό στοιχείο (και προσωποποίηση) και ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο στα δημοτικά τραγούδια

ΜΑΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

o         Η γέφυρα γκρεμίζεται χωρίς αιτία τα βράδια.

o         Τη λύση τη γνωρίζει ένα πουλί που μιλάει με ανθρώπινη φωνή, υποδεικνύει αυτό που θα γίνει.

o         Μεταφέρει το μήνυμα του πρωτομάστορα στη Λυγερή (μιλάει).

o         Το δαχτυλίδι που είναι σύμβολο γάμου, ενότητας, αγάπης (το δαχτυλίδι εδώ είναι παραμυθικό στοιχείο, χωρίς όμως να έχει μαγική λειτουργία

o         Λειτουργικός ρόλος, βοηθά στη φυσιολογική εξέλιξη της υπόθεσης του δράματος (άφιξη γυναίκας).

ΓΛΩΣΣΑ

Δημοτική, ιδιωματικές λέξεις (αποταχύ, πάρωρα, πλιο…). Λεξιλόγιο – ρήματα και ουσιαστικά.

Κοινωνική ζωή και στην ζωή των μαστόρων.Φύση .Ενεργητικά ρήματα (προσπάθεια).

Στίχοι: ιαμβικός 15σύλλαβος.

ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ:

v              Ισομετρία, επανάληψη του 1^ου ημιστιχίου στο 2^ο ημιστίχιο (μοιρολογουν οι μάστορες..).

v              Αντίθεση του 2^ου προς το 1^ο (ολημερίς το χτίζανε).

v              Τριμερές σχήμα κλιμάκωσης από το λιγότερο στο περισσότερο σπουδαίο (ένα πιχάει με το μυστρί…).

v              Μεταφορές (του θανάτου πέφτει…).

v              Παρομοιώσεις (σαν πουλί, ως τρέμει το…).

v              Προσωποποιήσεις (πουλί, αηδόνι).

v              Ασύνδετο (αργά ντυθεί, αργά…).

v              Επαναφορά - επανάληψη μιας λέξης στην αρχή διαδοχικών προτάσεων (αργά ντυθεί).

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Την ιστορία αφηγείται σε γ΄ πρόσωπο ένας αφηγητής που δε συμμετέχει στα γεγονότα, η παρουσία του όμως είναι αισθητή από τη ζωντάνια της αφήγησης («να τηνε και εξανάφανεν…»). Παρεμβάλλονται διάλογοι (περισσότεροι από τα αφηγηματικά μέρη), αυτό δίνει θεατρικότητα. Τα αφηγηματικά μέρη μας εισάγουν στο θέμα (στίχοι 1-3), αφηγούνται τα γεγονότα (στ. 7, 14-17, 22, 30, 33-34) και χρησιμοποιούνται για να περάσουμε στο διάλογο (στ. 4, 8-9, 18, 23, 24). Τα διαλογικά μέρη έχουν συναισθηματική ένταση.

Οι διάλογοι είναι σύντομοι και φυσικοί. Δίνουν με ζωντάνια και παραστατικότητα τα έντονα συναισθήματα και τις συγκρούσεις των προσώπων (δραματικό μέρος

ΙΔΕΕΣ

Το τραγούδι διασώζει αναμνήσεις εθίμων όπως αυτό της ανθρωποθυσίας. Όμως το τέλος δεν είναι απάνθρωπο. Τα στοιχεία που αναδεικνύονται είναι: συλλογικότητα, αγάπη, ευθύνη, καλοσύνη, αυτοθυσία, συγγενικοί δεσμοί. Η αδελφική αγάπη υπερισχύει έναντι της εκδίκησης, το συλλογικό καλό απαιτεί το στέριωμα του γεφυριού.